Woorden en taal, hoe zijn die eigenlijk ontstaan?

Waar komen die woorden eigenlijk vandaan en hoe is taal ontstaan? Deze vraag werd door de 8-jarige Noortje uit Gieten ingestuurd naar Zoek het uit!. En omdat we het zo leuk vinden dat ook de Drentse jeugd onze rubriek weet te vinden, doken we meteen de woordenboeken in.

Daar vinden we wel heel veel woorden, maar geen antwoord op de vraag waar die woorden nou eigenlijk vandaan komen. En hoe het komt dat die woorden samen bij elkaar een taal vormen? Wie dat wel weet is Arja Olthof, streektaolfunctionaris bij het Huus van de Taol in Beilen. Zij weet alles over de Drentse taal en dus ook over het ontstaan daarvan.

"Talen onderzuken is nog niet zo makkelijk", vertelt Olthof. Nu zijn er allerlei opnames en kunnen we luisteren naar opnames van jaren terug. Maar de oudste taal, die is niet bewaard gebleven. "Onderzuuk naor taal giet dan ok vake via de archeologie. Deur te kieken naor hoe het lichaam van veurlopers van de meins deruut zagen, kriegt onderzukers inzicht in wat veur klaanken het lichaam maken kun."

Taalkundig onderzoeker Bert de Boer van de Universiteit van Amsterdam ontdekte dat de voorloper van de mens een soort blaas in zijn longen had, waarmee hij een brullend geluid kon maken. Na verloop van tijd verdween dat ding uit het menselijk lichaam, waardoor er behoefte was aan een andere manier om met elkaar te communiceren. "Want goeie communicatie was in de gevaorlijke prehistorie van levensbelang", weet Olthof.

De meeste talen in Europa stammen af van één soort oertaal, het Proto-Indo-Europees. Deze taal werd 6.000 jaar geleden gesproken in het gebied waar nu Armenië ligt. Uit deze taal ontstonden de Germaanse talen, dat was één taalfamilie. Olthof: "Dreints komp deruut veurt, net as Engels, Duuts, Fries, Noors en Deens. Daorumme liekt die talen ok veul op mekaar."

Door goed te kijken naar woorden die in het Germaans altijd al bestonden en niet door ontlening van andere talen of latere vorming zijn ontstaan - de zogenoemde erfwoorden - hebben onderzoekers het Indo-Europees vrij goed kunnen reconstrueren. Erfwoorden zijn bijvoorbeeld woorden voor lichaamsdelen, familierelaties, weersverschijnselen, tijdsaanduiding, planten en dieren.

Woorden worden van tijd tot tijd 'verzonnen' en daarna een poos gebruikt. Sommige woorden blijven, sommige verdwijnen weer.

De streektaolfunctionaris: "Woorden wordt ok nooit deur iene allent bedacht, want het is belangriek dat een aander het woord ok weer snapt op zien beurt. Ie wilt ja een bosschup overbrengen." Het is de laatste jaren steeds duidelijker geworden dat de klank en vorm van het woord belangrijk zijn, want met een goed gekozen woord kun je de boodschap beter overbrengen. Denk maar eens aan de woorden 'knispern' of 'zoemen'. De klank geeft al wat weg over de betekenis.

Olthof legt uit: "Onderzukers ontdekten bijveurbeeld dat veul woorden die mit licht te maken hebt begunt mit gl-: glimmen, gluien, glinstern. Woorden mit sn- hebt vake te maken mit de neuze: snöt, snoeven, snurken. Zw- ziej vake bij een beweging: zweien, zweven, zwiepen. En woorden mit een r kooj vake tegen in woorden die iets ruws uutdrukt: roeg, grof, roppig. Ie vuult de geliekenis van de ruwe textuur en de trilling van de r."

Naast het ontstaan van woorden door de juiste klanken te kiezen, komen er ook woorden overwaaien uit andere talen. Doordat bijvoorbeeld een taal zoals het Frans een tijdlang in hoog aanzien stond zijn er ook in het Drents wat Franse leenwoorden blijven hangen. "Denk an divverdaotsie, risselveren, hallozie, astraant en feduzie." Intussen zijn die woorden zo ver verbasterd dat ze niet meer door een Fransoos begrepen worden. Ook uit het Latijn zijn woorden blijven hangen, denk maar eens aan mulder en meule.

Nu je weet hoe taal en woorden zijn ontstaan, kun je ze natuurlijk ook gebruiken om zelf een vraag in te sturen naar Zoek het uit!. Dat kan hieronder, zet hem op!